दिवाळी – अंधारावर प्रकाशाने मिळवलेल्या विजयाचा उत्सव – किती साधी, सोपी, सुंदर संकल्पना! आपण त्याला नरकासुराच्या वधाचे रूप देऊया, रावणवधानंतर परतणाऱ्या रामाच्या अयोध्येमधील स्वागताचं रूप देऊया किंवा आणखी काही म्हणून उद्बोधूया, शेवटी ह्या सणाचे महत्त्व मूलभूत रूपाने फार साधं आहे – प्रकाशाने अंधारावर, म्हणजेच चांगल्याने वाईटावर, सत्कृत्याने दुष्कृत्यावर, ज्ञानाने अज्ञानावर, शांतीने अशांतातेवर, आशेने निराशेवर केलेली मात. मानवधर्माचा हा मूलभूत आशावाद साजरा करणारा हा सुंदर सण. हा सण माझा खास आवडीचा. दिवाळीच्या नावानेच मनाला आनंदाची आणि उत्साहाची भरारी येते, एक चैतन्य जाणवतं. मला बरेच वेळा कुणी कुणी विचारलं आहे की दिवाळीचा एवढा उत्साह कुठून येतो? याचं उत्तर माझ्या बालपणात लपलेलं आहे. त्या लहानपणीच्या आठवणींच्या साठवणीतलं हे एक पान.
दिवाळी म्हटली की मन अलगद लहानपणीच्या आठवणींमध्ये आपोआप रममाण होतं. मुंबईत पार्ल्यातल्या आमच्या घरी साजऱ्या केलेल्या त्या दिवाळीच्या सोहोळ्यांच्या सुंदर आठवणींत…. आमचं पाचजणांचं कुटुंब – आई, बाबा आणि आम्ही तीन भावंडं. सणांविषयीचं कौतुक आणि उत्साह आम्हाला आईकडून वारश्याने मिळालेली एक देण आहे. आई प्रत्येक सण उत्साहाने साजरा करत असे (अजूनही करते). त्या त्या सणाविषय़ीची माहिती, त्याचं महत्त्व, रीतीरिवाज, खास खाण्याचे पदार्थ सर्व काही आम्हाला समजावून सांगत असे. म्हणून कोणताही सण आला की तो साजरा करण्याचा उत्साह घरात नेहेमीच असे. त्यात दिवाळी म्हणजे पर्वणी – पाच दिवस, प्रत्येक दिवसाचं महत्त्व वेगळं, फराळ, फटाके, आणि शाळेला ३ आठवड्यांची सुट्टी – सर्वात आवडत्या सणांच्या यादीत दिवाळी नेहेमी पहिल्या क्रमांकावर!
लहानपणी दिवाळीत केलेली मजा म्हणजे आयुष्यभराचा खजिना आहे. दिवाळीच्या आठवडाभर आधीपासून आईची फराळाची तयारी सुरू होत असे. बेसनाचे लाडू, रव्याचे लाडू, चिवडा, चकल्या, शेव, शंकरपाळे, अनारसे हे आईने करायचे फराळाचे कमीत कमी पदार्थ! रोज एक-एका पदार्थाचा खमंग सुवास घरात दरवळत असे. या दिवसांत गॅसची शेगडी ओट्यावरून खाली येत असे; मोठ्ठ्या पातेल्या/कढया माळ्यावरून खाली रवाना होत असत. मनात, नाकात, विचारात फराळाच्या वासाचं आणि दिवाळीचं असं घट्ट समीकरण बसलं आहे ना, की आजही कुठे बेसन भाजल्याचा वास आला की दिवाळीची आठवण होते 😊!
दिवाळीची बाकी तयारीही मग वेग धरत असे. घरांची आणि मजल्याची / बिल्डिंगची साफसफाई, तोरणं, दिवे यांची तयारी सुरु होत असे. आणि मग रांगोळ्यांची तयारी. मजल्यावर तीन घरं. त्यात आम्ही पाच मुली. सर्वजणी प्रचंड उत्साही. रांगोळ्या काढण्यातही दांडगा उत्साह. आमची बिल्डिंग एवढीशी. मजल्यावर मोकळी जागाही एवढीशीच. त्या एवढ्याश्या जागेत ३-४ सुंदर रांगोळ्या रोज रेखल्या जात असत. आणि रांगोळ्यांचं काम चालू असतांना दारं सताड उघडी. मुलगे (तिघेजण) एका घरातून दुसऱ्या घरात आत-बाहेर नाचत असत. आणि तिघेही आपापल्या घरात सर्वात लहान असल्यामुळे ओरडाही खात असत 😊. तिन्ही घरांमधून स्वयंपाकघरात तयार होत असलेल्या वेगवेगळ्या फराळाच्या प्रकारांच्या सुवासाने अख्खा मजलाच नव्हे, अख्खी बिल्डिंग भरून जात असे. दिवाळीच्या दिवसांत हमखास क्रिकेट चालू असे – मॅच असली की मग गोंधळात गोंधळ – चौकार/षटकार गेला किंवा विकेट पडली की एकदम होणाऱ्या आरडाओरड्याने रांगोळीवरचा हात दचकून हलत असे आणि मग आरडाओरड्यात आणखी भर 😊! त्यातूनच बाहेर चव बघण्यासाठी येणारी फराळाची “samples” चाखण्याची चुरस. त्यातच रोज सकाळ-संध्याकाळी कुणाच्या घरी फराळाचा नंबर, ह्या महत्त्वाच्या विषयावर विचार-विमर्ष होत असे. कधी त्या बालमनांना “गहन” वाटणाऱ्या विषयांवरही चर्चा होत असे. रांगोळ्या काढता-काढता भरपूर गप्पा होत असत. रांगोळ्या आकार आणि रंग घेता-घेता आकार-प्रकार बदलत रंगात येणाऱ्या या गप्पा, वायफळ विनोद, आणि त्या वायफळ विनोदावरही उठणाऱ्या निखळ हास्याचा निरागस, मनमोकळा आनंद – या सर्वांनी तो छोटासा मजला आणि मजल्यावरची मनं भरून जाऊन उतू जात असत. ही गडबड दररोज, कारण आम्ही दिवाळीच्या प्रत्येक दिवशी (फार तर फार एक दिवस सोडून) नवीन रांगोळ्या घालत असू. दिवाळीच्या ४-५ दिवसांत तो मजला कमीत कमी १०-१२ रांगोळ्या बघत असे. आजकालच्या facebookच्या जमान्यात किती updates, किती likes आणि किती comments मिळाल्या असत्या ह्याची मी कल्पनासुद्धा करू शकत नाही. असो.
अशाप्रकारे दिवाळीची प्रस्तावना होत असे. आणि दिवाळीच्या दिवसांमध्ये आणखी वेगळी मज्जा. धनत्रयोदशीला सर्व आयांची तयारी संपवून दिव्यांच्या तयारीची गडबड असे. त्यात आम्ही लिंबू-टिंबू मदतीला. दिवे लागले की शास्त्राचा पहिला फटाका फुटत असे. आणि मग दुसऱ्या दिवशी भल्या पहाटे उठायचं म्हणून लवकर झोपण्याची गडबड. दिवाळी सुरु झाल्याचा उत्साह कसातरी एवढ्याश्या मनात सामावून घेत दुसऱ्या दिवशीच्या मजेची स्वप्नं बघत झोप लागे. एवढ्या पहाटे उठायचं म्हणून आम्ही कोणीही तक्रार केलेली माझ्या लक्षात नाही. इंग्रजीत सांगायचं झालं तर “We just took it as a given”. नरकचतुर्दशीला पहाटे उठून आईकडून तेल-उटणं लावून घेऊन न्हाऊन खाली जाऊन पहिला फटाका लावण्याचा अट्टहास. दिवाळीच्या पहाटेची ती शांत धांदल, रेडियो किंवा कॅसेटवर लावलेली उस्ताद बिस्मिल्ला खांसाहेबांची सनई, आईने लावलेल्या छोट्या साध्या पणत्यांचा तो मंद मिणमिणता प्रकाश, ओल्या केसांनी घाई-घाईत नवीन सुती कपडे घालून लावलेली ती पहिली फुलबाजी – प्रत्येक आठवण सकाळच्या प्राजक्ताच्या सड्याएवढी ताजी आहे.
फटाके लावून झाले की घरी येऊन सुती कपड्यांतून दिवाळीच्या स्पेशल नवीन पोषाखात रूपांतर. आणि मग देवाला आणि आई-बाबांना नमस्कार करून सर्वांनी एकत्र केलेला सकाळचा फराळ – आईने केलेल्या प्रत्येक पदार्थाचा पुन्हां नव्याने स्वाद – आवडत्या पदार्थांचा थोड्या जास्त प्रमाणात. घरच्या सर्वांनी सकाळच्या वेळी एकत्र बसून गप्पा मारण्याचा हा विरळा दिवस असे – म्हणून फार खास वाटे. गप्पा गोष्टी रंगत असत. बाबांबरोबर एरव्ही एवढा वेळ मिळणं अशक्य असे पण दिवाळीला ते पाच दिवस कारखान्याला रजा देत असत. त्यामुळे त्यांच्याबरोबर गप्पा मारायची मजा दिवाळीतच. ते आम्हांला पूर्वीच्या गोष्टी, आठवणी सांगत असत आणि आम्ही लक्ष देऊन ऐकत असू. न्याहारीनंतर मजल्यावरच्या दोस्तांबरोबर देवळाची फेरी, आणखी गप्पा, दिवाळीचं खास जेवण, वामकुक्षी आणि मग संध्याकाळच्या दिव्यांची तयारी. असा दिवाळीचा प्रत्येक दिवस लागलेला. लक्ष्मी पूजेला लाह्या-बात्ताश्यांच्या नैवेद्याने लक्ष्मीची पूजा, पाडव्याला आईला यावर्षी काय भेट मिळणार याचं कुतूहल, भाऊबीजेला सगळ्या मामांचं येणं आणि मग मावशीच्या घरी सर्व मावस-मामेभावंडांचा एकत्र फटाक्यांचा कार्यक्रम. मध्ये जेवणाखाण्याची रेलचेल, नवीन कपड्यांचे मुहूर्त, आईच्या ठेवणीतले दागिने घालून मिरवण्याची संधी, कित्येक लोकांबरोबर भेटी-गाठी, गप्पा-गोष्टी, फटाके आणि फटाक्यांपेक्षा त्यावेळी एकत्र केलेली धमाल! कित्ती छोट्याछोट्या गोष्टींच्या कित्ती मोठ्यामोठ्या आठवणी! दिवाळी संपली की फार वाईट वाटत असे. कारण एवढी मस्ती करण्याची मुभा आणि मजा करण्याचा वाव देणारा, आठवड्याभराची मौज आणि आयुष्यभराच्या आठवणींचा ठेवा देऊन जाणारा हा एकमेव सण!
तर अशी लहानपणीच्या दिवाळीची मजा मनात एवढी सामावलेली आहे की दिवाळीच्या नावाने मनात आणि अंगात येणाऱ्या भरारीचं आश्चर्य वाटू नये. आमच्या सुदैवाने आम्हाला मिळालेला हा वसा आणि वारसा आहे. वारसा मिळतो तेव्हा अनुषंगाने तो पुढे चालवण्याची जबाबदारीही मिळते. ती जबाबदारी पार पाडण्याची इच्छा असते. तसंच, अश्या सुंदर आठवणींचा वारसा आपणही आपल्या पुढच्या पिढीला द्यावा ही इच्छा असते. या प्रखर इच्छेनेच सर्व साग्रसंगीत साजरं करण्याची उमेद आणि ऊर्जा मिळते.
दर वर्षी दिवाळीची तयारी करायला घेतली की पूर्वी केलेली मजा आजही माझी दिवाळी उजाळून काढते. आयुष्य म्हणजे हेच नाही का – आनंदात वेळ घालवणं, येणाऱ्या क्षणांवर आनंदाचा लेप चढवणं, आणि या सोनेरी क्षणांनी सुंदर आठवणी निर्माण करून भविष्याचेही कित्येक क्षण सोनेरी बनवणं ! या आठवणी तयार करायला लागतं काय? फार काही नाही – आपली माणसं, त्या माणसांबरोबर घालवायला वेळ, आणि त्या वेळात केलेली साधी-सोपी मजा. बस्स. पैसा-अडका, सोनं-रुपं, कशाची गरज नाही. आजच्या जमान्यात हेच दुर्मिळ झालं आहे – आपल्या माणसांचं जवळ असणं, माणसं असली तरी त्यांना आणि आपल्याला वेळ असणं, आणि वेळ असेल तरी एकमेकांच्या सहवासातच बाकी काहीही props किंवा apps शिवाय मजा करता येणं हे सर्व एवढं सोपं राहिलेलं नाही. पण अश्याच छोट्या छोट्या गोष्टींच्या आठवणी बनतात आणि अश्या आठवणीच्या साठवणीनेच जीवन समृद्ध होतं. जुन्या आठवणी ताज्या करून माझं मन ताजंतवानं झालं. तुमचंही होवो अशी सदिच्छा!
कळावे. लोभ असावा. दिवाळीच्या हार्दिक शुभेच्छा!
Musingly Yours.
Ekdam kadak … Khupach chaan… Vaishali Tai… Ekdi te Suvarna diwas aathavle… Thank you.
Thanks, Ashu. Tribute to our Poornima Diwali – we are very fortunate to have such beautiful memories!
वा! मी जास्त मराठी वाचत नाही पण हा लेख उत्साहाने वाचला आणि फार आवडला ! खरच छोट्या छोट्या गोष्टींच्या मोठ्या मोठ्या आठवणी 😊
Thanks, Sabina!
छान लिहिले आहेस Vaishali. माझाही similar आणू हव आहे
Thanks!
Kharach…. Pratyek aathvan halu halu ulgadat sagle chitra dolyasamor ubhe rahile…. Aapli goregaochi diwali…. 🙂👌👌👌👌🎆🎇🎁
Ho – aapli Diwali 🙂
Uttam lekh!!
Khup Masta vatla vachun…
#Nostalgic Kelas ✨☺️
Thanks dear!
Loved the उपमा given in “प्रत्येक आठवण सकाळच्या प्राजक्ताच्या सड्याएवढी ताजी आहे.”
Thanks!
Very well written Vaishali….
thanks, Amar
किती सुंदर, वैशाली! माझ्याही लहानपणीच्या दिवाळीच्या आठवणींना उजाळा मिळाला. माझी ताई खूप सुंदर रांगोळी काढत असे. तिची आठवण प्रकर्षाने अाली. Thanks for sharing!
अनघा, तुझ्या ताईला नमस्कार. ते दिवसच छान होते – मंतरलेले! Glad I could take you back even for a few moments 🙂
Khup sundar lihila aahes Vaishali… bought back memories …ti maaja vegli hoti 👌🏻👌🏻
Thanks, Asawari!
Vaishali, read your ‘Diwali musings’ on भाऊबीज and it truly brightened my Diwali day and mood. So many of your memories and musings resonate with me, living and enjoying a similar family-life 😊
Loved how you contemplated about life being a bunch or collections of good moments and memories of those moments, making life richer.
Reaching out for chakli dabba…to celebrate and make my mood even brighter.
Happy Diwali!
Thanks, Deepa
Its been so long since I read something in Marathi. Very well written, Vaishali. Took me back to my childhood days and excitement around every festival celebrated. Keep writing!!
Thanks, Kanika!
वैशाली ,खूप सुरेख लिहिल आहेस! मलाही दिवाळी आली कि अशीच लहानपणीच्या आठवणींनधून ऊर्जा मिळते आणि नकळत मी साग्रसंगीत तयारी सुरू करते.आमच््या घरी देखिल पारंपरिक पद्ध्तीने भल्या पहाटे ऊठून ,उटण लावून,आोवाळूनअभ्यंग स्नानाने दिवाळी पणत्यांच्या मंद प्रकाशात,रांगोळीच्या नित्य नव्या रंगढंगात ,उजळायची आणि आमची मनं आनंदाने भरून यायची.आईच्या हाताखाली प्रत्येक पदार्थाची तयारी करता करता नकळत फराळाची,स्वयंपाकाची दिक्षा घेतली!!!आजही संस्थेचा,वसतिगृहाचा भला मोठा पसारा सांभाळतानांही,घरच्यापेक्षा निगुतीने आणि पारंपरिक पद्धतीने सण समारंभ साजर् करतानांही घरी कुठे कमी पडणार नाही ह्याची आपसूकच मनापासून काळजी घेतली जाते त्याचे कारण लहानपणापासून सहज,सुंदर रितीने,कोणताही डामडौल न करता ज्या पद्धताने सणवार साजरे केले त्यात सामावलेय🙏😊ह्या आठवणी,हे संस्कारआणि हा वारसाच ती उमेद,ती ऊर्जा देतो.तू शांतामावशींचा हा वसा,वारसा मनापासून पुढे नेते आहेस ह्ाबद्दल तुझे खूप कौतुक वाटतेय👌👍लिहित रहा,भेटत रहा अशीच—तुझी सुमित्रा वहिनी
वहिनी, मनापासून धन्यवाद. हो हा आपल्याला मिळालेला वारसाच आहे. आणि वारसा मिळतो तेव्हा अनुषंगाने तो पुढे चालवण्याती जबाबदारीही मिळते. ती पार पाडण्याची धडपड असते. हा विचार मी लेखात घालेन नक्की. 🙏
अतिशय सुरेख ! मन आणी डोळे भरून आले !
🙏 लिहितानाच माझे डोळेही भरून येत होते. Glad you liked it!
वैशाली ,खूप सुरेख लिहिल आहेस! मलाही दिवाळी आली कि अशीच लहानपणीच्या आठवणींनधून ऊर्जा मिळते आणि नकळत मी साग्रसंगीत तयारी सुरू करते.आमच््या घरी देखिल पारंपरिक पद्ध्तीने भल्या पहाटे ऊठून ,उटण लावून,आोवाळूनअभ्यंग स्नानाने दिवाळी पणत्यांच्या मंद प्रकाशात,रांगोळीच्या नित्य नव्या रंगढंगात ,उजळायची आणि आमची मनं आनंदाने भरून यायची.आईच्या हाताखाली प्रत्येक पदार्थाची तयारी करता करता नकळत फराळाची,स्वयंपाकाची दिक्षा घेतली!!!आजही संस्थेचा,वसतिगृहाचा भला मोठा पसारा सांभाळतानांही,घरच्यापेक्षा निगुतीने आणि पारंपरिक पद्धतीने सण समारंभ साजर् करतानांही घरी कुठे कमी पडणार नाही ह्याची आपसूकच मनापासून काळजी घेतली जाते त्याचे कारण लहानपणापासून सहज,सुंदर रितीने,कोणताही डामडौल न करता ज्या पद्धताने सणवार साजरे केले त्यात सामावलेय🙏😊ह्या आठवणी,हे संस्कारआणि हा वारसाच ती उमेद,ती ऊर्जा देतो.तू शांतामावशींचा हा वसा,वारसा मनापासून पुढे नेते आहेस ह्ाबद्दल तुझे खूप कौतुक वाटतेय👌👍लिहित रहा,भेटत रहा अशीच—तुझी सुमित्रा वहिनी
वहिनी, मनापासून धन्यवाद. हो हा आपल्याला मिळालेला वारसाच आहे. आणि वारसा मिळतो तेव्हा अनुषंगाने तो पुढे चालवण्याती जबाबदारीही मिळते. ती पार पाडण्याची धडपड असते. हा विचार मी लेखात घालेन नक्की. 🙏
अतिशय सुरेख ! मन आणी डोळे भरून आले !
🙏 लिहितानाच माझे डोळेही भरून येत होते. Glad you liked it!
very vivid & short description of Diwali festival, brought back childhood memories and the togetherness with the family we enjoyed.Nicely written
Thank you!
Dear Vaishali
Very well written. Thanks a lot. I remembered my childhood Diwali days
Thanks, Swapnil!
वैशाली अप्रतिम लेख आहे. बालपणीची दिवाळी जशीच्या तशी डोळ्यासमोर आली. मन भूतकाळातील रम्य आठवणीत मस्त फेरफटका मारून आलं. खूप खूप धन्यवाद.
Thanks, Geeta!
Very well written Vaishali….
thanks, Amar
Ekdam kadak … Khupach chaan… Vaishali Tai… Ekdi te Suvarna diwas aathavle… Thank you.
Thanks, Ashu. Tribute to our Poornima Diwali – we are very fortunate to have such beautiful memories!
Kharach…. Pratyek aathvan halu halu ulgadat sagle chitra dolyasamor ubhe rahile…. Aapli goregaochi diwali…. 🙂👌👌👌👌🎆🎇🎁
Ho – aapli Diwali 🙂
Loved the उपमा given in “प्रत्येक आठवण सकाळच्या प्राजक्ताच्या सड्याएवढी ताजी आहे.”
Thanks!
छान लिहिले आहेस Vaishali. माझाही similar आणू हव आहे
Thanks!
किती सुंदर, वैशाली! माझ्याही लहानपणीच्या दिवाळीच्या आठवणींना उजाळा मिळाला. माझी ताई खूप सुंदर रांगोळी काढत असे. तिची आठवण प्रकर्षाने अाली. Thanks for sharing!
अनघा, तुझ्या ताईला नमस्कार. ते दिवसच छान होते – मंतरलेले! Glad I could take you back even for a few moments 🙂
very vivid & short description of Diwali festival, brought back childhood memories and the togetherness with the family we enjoyed.Nicely written
Thank you!
Dear Vaishali
Very well written. Thanks a lot. I remembered my childhood Diwali days
Thanks, Swapnil!
वैशाली अप्रतिम लेख आहे. बालपणीची दिवाळी जशीच्या तशी डोळ्यासमोर आली. मन भूतकाळातील रम्य आठवणीत मस्त फेरफटका मारून आलं. खूप खूप धन्यवाद.
Thanks, Geeta!
Its been so long since I read something in Marathi. Very well written, Vaishali. Took me back to my childhood days and excitement around every festival celebrated. Keep writing!!
Thanks, Kanika!
Vaishali, read your ‘Diwali musings’ on भाऊबीज and it truly brightened my Diwali day and mood. So many of your memories and musings resonate with me, living and enjoying a similar family-life 😊
Loved how you contemplated about life being a bunch or collections of good moments and memories of those moments, making life richer.
Reaching out for chakli dabba…to celebrate and make my mood even brighter.
Happy Diwali!
Thanks, Deepa
Uttam lekh!!
Khup Masta vatla vachun…
#Nostalgic Kelas ✨☺️
Thanks dear!
वा! मी जास्त मराठी वाचत नाही पण हा लेख उत्साहाने वाचला आणि फार आवडला ! खरच छोट्या छोट्या गोष्टींच्या मोठ्या मोठ्या आठवणी 😊
Thanks, Sabina!
Khup sundar lihila aahes Vaishali… bought back memories …ti maaja vegli hoti 👌🏻👌🏻
Thanks, Asawari!